در وضعیت اقتصادی ناکارآمد امروز ایران که آینده مشخص و روشنی برای هیچ‌کس قابل تصور نیست، بررسی راه‌های مختلف سرمایه‌گذاری با حداقل سرمایه به اصلی‌ترین دغدغه افکار عمومی تبدیل شده است. وام و تسهیلات بانکی یکی از همین راه‌های سرمایه‌گذاری است تا از تورم جا نمانیم و بتوانیم در حد بودجه و سرمایه‌ای که داریم، از سختی زندگی کمی بکاهیم؛ اما چند نوع وام داریم و کدام‌شان با شرایط ما سازگار هستند؟
وام را چطور تعریف می‌کنیم؟
وام و تسهیلات بانکی در واقع نوعی قرض است که در آن فرد یا موسسه وام‌دهنده مقداری پول نقد را در ازای سودی ثابت و مشخص به وام‌گیرنده پرداخت می‌کند. انواع وام‌های مختلفی وجود دارد که نحوه محاسبه سود و زمان بازپرداخت آنها نیز با یکدیگر متفاوت است. البته یک چارچوب و تعریف کلی برای سیستم وام در ایران وجود دارد که اکثریت وام‌ها از آن تبعیت می‌کنند.
در این سیستم فرد یا موسسه وام‌دهنده که معمولاً بانک‌ها هستند، در ازای دریافت تضامنی مانند چک، فیش حقوقی، سند خانه یا زمین و خودرو و یا موارد دیگر مبلغی را به‌عنوان قرض به فرد وام‌گیرنده پرداخت می‌ند. بازپرداخت اصل وام و سود آن به‌صورت اقساطی در قسط‌های معمولاً ماهانه تنظیم و فرد وام‌گیرنده نیز متعهد می‌شود که در زمان‌های مشخص تعیین‌شده نسبت به پرداخت آنها اقدام کند.
در این سیستم ضمانت‌های اجرایی که فرد وام‌گیرنده آنها را ارائه داده است به‌عنوان تضمینی برای بازپرداخت وام محسوب می‌شوند تا در صورت عدم پرداخت قسط‌ها، وام‌دهنده از این اعتبارات برای برداشت اصل و سود پول خود استفاده کند. قوانین وام بانکی در ایران کاملاً مشخص و سفت و سخت بوده و بانک‌ها معمولاً تا زمانی که از ضمانت‌های ارائه‌شده اطمینان کامل نداشته باشند، از پرداخت وام خودداری می‌کنند.
در مواردی هم که از سند خودرو یا خانه برای ضمانت وام استفاده‌شده است، طبق قانون بانک می‌تواند به نفع خود این املاک را ضبط و به مزایده بگذارد. بعد از مزایده بانک اصل وام و سود خود را برداشت و بقیه مبلغ را به وام‌گیرنده بازمی‌گرداند. این سیستم، به‌صورت کلی در اکثریت وام‌های بانکی کشور مورداستفاده قرارگرفته و حتی اشخاص شخصی نیز برای اعطای وام ازاین‌روند بهره می‌برند.
انواع وام و تسهیلات بانکی
۱- وام ازدواج
وام ازدواج یکی از رایج‌ترین انواع وام در ایران است. این وام از طرف هیئت دولت و مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده و پرداخت آن برحسب میزان بودجه و دارایی‌های هر بانک دولتی به میزان مشخص در سال برای آنها اجباری است. به این معنی که هر بانکی در هر شعبه خود اجباراً باید تعدادی وام ازدواج در صورت داشتن متقاضی پرداخت کند.
از همان ابتدای تصویب این طرح، میزان سود آن ۴% اعلام شده و هنوز هم با همین مقدار سود به افراد تازه ازدواج کرده تعلق می‌گیرد. البته مقدار آن در سال‌های اخیر با رشد قابل‌توجهی روبرو بوده و در ابتدای سال ۹۹ به ۱۰۰ میلیون تومان برای هر زوج رسیده است. افراد ایثارگر و جانباز هم دو برابر افراد عادی از این وام برخوردار می‌باشند. سود ۴ درصد و البته زمان پرداخت بسیار اندک آن باعث شده تا یکی از جذاب‌ترین وام‌ها در ایران لقب بگیرد.
ضمانت‌های لازم برای این وام در بانک‌ها کمی با هم متفاوت است. اما به‌صورت کلی دو ضامن کارمند رسمی با فیش کسر از حقوق برای هر کدام از وام‌ها، اصلی‌ترین مدرک لازم برای دریافت آنها است.
همچنین بخوانید:چگونه از وام های بانکی بدون بهره، بهره مند شویم؟
۲- وام مسکن
وام مسکن نیز یکی از وام‌های معمولی است که در ایران به ازای سند ملکی پرداخت می‌شود. هرچند بانک‌های مختلف در حال حاضر برای پرداخت وام مسکن اقدام می‌کنند، اما اصلی‌ترین مرجع پرداخت این وام بانک مسکن است. طرح‌های بسیار متنوعی هم در این بانک برای دریافت تسهیلات مسکن وجود دارد که هر کس بسته به شرایطی که دارا می‌باشد می‌تواند از یکی از این طرح‌ها استفاده کند.
در حال حاضر بانک مسکن، از طرح‌هایی مانند طرح مسکن جوانان، طرح مسکن زوجین یا خانه اولی‌ها، طرح وام مسکن با اوراق بانک مسکن و چند طرح دیگر که تنها با ارائه سند خانه قابل دریافت است. البته شرایط و مبلغ هر کدام از این طرح‌ها نیز با یکدیگر متفاوت است. در اکثر موارد خانه‌ای که سند آن برای دریافت وام مسکن در رهن بانک قرار می‌گیرد، باید زیر ۲۵ سال سن داشته باشد.
میزان مبلغ وام نیز برحسب قیمت کارشناسی ملک در شهرهای مختلف متفاوت است. شهرهای بزرگ مانند تهران به دلیل بالا بودن قیمت مسکن، بیشترین مبلغ وام مسکن را دارا است. وام مسکن خانه اولی‌ها هم از دو طریق خرید اوراق یا داشتن حساب بانکی در بانک مسکن قابل دریافت است. البته میزان سود این دو روش با هم متفاوت است.
در روش خرید اوراق سود بانکی کمی بیشتر حساب شده اما بانک معمولاً سریع‌تر اقدام به پرداخت آن می‌کند. البته زمان دریافت وام در بانک مسکن به بودجه شعبه‌های مختلف آن نیز بستگی دارد. سند ملکی اصلی‌ترین مدرک لازم برای دریافت این نوع وام است.
۳- وام کالا
وام کالا نیز یکی از وام‌های عمومی برای بانک‌های ایران است که هر کدام از آنها با مدارک و ویژگی‌های خاص خود اقدام به پرداخت این وام می‌کنند. در این نوع وام بانک برای خرید برخی کالاها اعم از وسایل خانه مانند فرش، یخچال و ماشین لباسشویی و … به افراد وام می‌دهند. نرخ سود فعلی اکثر بانک‌ها برای این نوع وام ۱۸ درصد است که معمولاً هم نیاز به ضامن کارمند با فیش کسر از حقوق خواهد داشت. البته نوع کالا هم در بانک‌ها با هم کمی تفاوت دارد. هر بانک این وام را برای فروشگاه‌های خاص طرف قرارداد با خود می‌دهند. برخی معیارها مانند خرید اجناس تولید داخل هم در بسیاری از بانک‌ها از جمله شرایط دریافت این وام محسوب می‌شود.
۴- وام خودرو
وام خودرو هم همان‌طور که از اسمش پیداست، نوعی وام برای خرید خودرو استکه افراد می‌توانند در زمان خرید خودرو از آن استفاده کنند. البته این وام تنها برای خودروهای داخلی توسط اکثریت بانک‌ها پرداخت می‌شود. اصلی‌ترین مدرک لازم برای دریافت این وام نیز خرید خودرو و ضمانت با فیش کسر از حقوق کارمندان رسمی دولت است. البته این نوع از وام دارای سقف مشخصی است که هرساله توسط بانک‌ها اعلام می‌شود.
۵- وام خودروی فرسوده
یکی از تمهیدات دولت برای کاهش آلاینده‌های آب‌وهوا و محیط زیست، اعطای تسهیلات تعویض خودرو فرسوده برای مالکان این خودروها است. این طرح در برخی از بانک‌ها با مبالغ مختلف به افراد پرداخت می‌شود. تاکسی‌ها اصلی‌ترین هدف این طرح هستند که مبلغ تسهیلات آنها معمولاً با سود ۴ درصد پرداخت می‌شود. البته سقف قیمتی برای این نوع وام نیز مطرح بوده و هر بانک شرایط خاص خود را برای آن تعریف کرده است.
۶- وام جعاله تعمیر مسکن
وام جعاله تعمیر مسکن تسهیلاتی است که به دارندگان خانه‌های قدیمی برای تعمیر و نگهداری خانه‌های خود داده می‌شود. این نوع وام در بانک‌های مختلف پرداخت می‌شود اما اصلی‌ترین مرجع آن بانک مسکن است. استفاده از وام جعاله تعمیرات مسکن کمتر برای این مفهوم به کار گرفته می‌شود. در اکثر موارد افرادی که برای دریافت وام خرید مسکن اقدام می‌کنند، در کنار آن این وام را نیز دریافت می‌کنند تا کمی قدرت خرید و نقدینگی خود را افزایش دهند.
البته روش‌های دریافت وام جعاله باز متغیر است. در بهترین روش افراد می‌توانند با تهیه اوراق بانک مسکن، از این بانک اقدام به دریافت تسهیلات جعاله کنند که در حال حاضر برای یک زوج مبلغ ۴۰ میلیون تومان است. البته مانند وام خود مسکن این وام نیز به‌مرور افزایش یافته است. با همان سندی که برای دریافت وام مسکن اقدام می‌شود، می‌توان وام جعاله تعمیر مسکن نیز دریافت کرد.
۷- وام مضاربه
وام مضاربه از جمله وام‌های تخصصی در بانک‌های ایران است که با اینکه در همه بانک‌ها اعطای آن رواج دارد، اما همه نمی‌توانند از این تسهیلات استفاده کنند. بانک‌ها برای تأمین نقدینگی افرادی که فعالیت‌های اقتصادی دارند، اقدام به پرداخت وام به آنها کرده و با درصدهای مشخصی در سود نهایی این فعالیت اقتصادی با آنها شریک می‌شود.
مضاربه قراردادی است که بین بانک به‌عنوان تأمین‌کننده پول و تاجر یا فعال اقتصادی به‌عنوان شخص بسته می‌شود. داشتن مدارکی مانند پروانه کسب و مدارک مربوط به تأسیس کسب‌وکار و محل آن از اصلی‌ترین مدارک لازم برای دریافت این نوع وام است. طبق قانون مضاربه بانک‌ها موظف هستند که یا به‌صورت یکجا یا به‌صورت دوره‌ای در دوره‌های مشخص مبلغ لازم برای مضاربه را برای مراجعه‌کنندگان تأمین کنند.
۸- وام خرید ماشین‌آلات و تجهیزات یا مواد اولیه
یکی از وظایف بانک‌ها کمک به رونق اقتصاد و تأمین نقدینگی لازم برای کسب‌وکارهای سازنده در صنایع مختلف مانند کشاورزی است. وام خرید ماشین‌آلات و تجهیزات یا مواد اولیه هم در همین راستا تعیین‌شده و از طرف بانک‌ها به فعالان این گروه داده می‌شود. تقریباً همه وام‌ها این تسهیلات را در لیست تسهیلات خود دارند.
میزان مبلغ این وام نیز بسته به قیمت مواد اولیه یا ماشین‌آلات لازم دارد. البته بانک‌ها بسته به شرایط همه یا قسمتی از قیمت تمام‌شده چنین کالاهایی را می‌پردازند. این نوع وام معمولاً دارای یک دوره تنفس هم هست که در موارد خاص می‌تواند تا ۵ سال هم طول بکشد.
وام و تسهیلات چه تفاوتی دارند؟
همه وام‌ها به نوعی تسهیلات محسوب می‌شوند، اما هر تسهیلاتی وام نیست و بانک‌ها تسهیلات متفاوتی نیز نسبت به وام ارائه می‌کنند. تفاوت اصلی وام و تسهیلات در این است که در وام بانک هیچ شراکتی در سود نهایی به‌دست‌آمده توسط فرد وام‌گیرنده نخواهد داشت و تنها سود معین و مشخص خود را که از قبل در قرارداد لحاظ شده را دریافت می‌کند؛ اما در برخی از انواع تسهیلات بانک به‌صورت مستقیم در سود کسب‌وکارها شریک شده و اکتفا به دریافت سودهای از پیش مقرر نمی‌کند.
