تلاش برای کسب سود بیشتر، اجتماع سرمایه را طلب می‌کند و همین موضوع باعث شکل‌گیری سهم و تاسیس شرکت‌ها شده است. شرکت‌های تجاری از منظر قانون تجارت انواع مختلفی دارند که بسته به هر مورد، حقوق صاحبان سهام و همچنین تعهد و وظایف سهامداران متفاوت است. به­عنوان مثال، تعهدات شرکا و سهامداران در شرکت تضامنی در پرداخت طلبکاران، محدود به آورده آنها در شرکت نیست و طلبکاران می‌توانند برای وصول طلب خود، دارایی خارج از شرکت هر شریک را هم توقیف کنند! البته موضوع بحث ما صرفاً بورس است که به شرکت‌های سهامی عام محدود می‌شود و حقوق و تکالیف سهامداران و شرکا و دیگر شرکت‌ها از دایره این بحث خارج است.

هدف از شناسایی حقوق سهامداران چیست؟

یکی از دلایلی که باعث گردآوری این مقاله شده، آشنایی سهامداران با حقوق خود در شرکت‌هاست تا بتوانند با اطلاع از موارد قانونی و قراردادی حقوق خود از شرکت، میزان سود و زیان را با استفاده از ترازنامه محاسبه کنند. البته سود سهامداران فقط محدود به درصد مالکیت آنها از شرکت نیست و سود حاصل از سرمایه‌گذاری شرکت مذکور نیز در صورت توزیع، به حساب سهامداران واریز خواهد شد. حقوق صاحبان سهام، به­علاوه دو مورد دارایی و بدهی نیز در ترازنامه ثبت و درج می‌شود.

حقوق صاحبان سهام مطابق فرمول بالا محاسبه می­شود.

حقوق صاحبان سهام

هر سهامدار، بسته به تعداد سهم خریداری شده و مبلغ تعیین شده برای هر سهم، در دارایی شرکت سهیم است بنابراین حقوق صاحبان سهام، میزان مالکیت آنها نسبت به کل دارایی شرکت است. البته این حق و حقوق یک عدد ثابت نیست زیرا شرکت‌ها در طول عمر تجاری خود دچار نوسان ارزش هستند و اگر یک معامله سودآور داشته باشند، به میزان سود کسب شده حقوق صاحبان سهام نیز افزوده می­شود و بالعکس، هر فرد به اندازه سهم خود از شرکت، ضرر و زیان معاملات را تعهد می‌کند. موضوع دیگر، مواردی است که در دایره حقوق صاحبان سهام قرار می‌گیرد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

سود و زیان انباشته: برخلاف تصور برخی افراد که گمان می‌کنند تمام سود یا زیان به ­صورت سالیانه به سهامداران پرداخت می‌شود یا از حساب آنها کسر می‌شود، پرداخت سود یا کسر زیان، با نظر هیئت مدیره انجام می‌شود و ممکن است تنها درصد مشخصی از سود حاصله میان سهامداران توزیع شود و مابقی به عنوان سود انباشته در حساب مرتبط با شرکت نگهداری شود. این موضوع در خصوص زیان هم صادق است. بنابراین یکی از حقوق سهامداران، سهیم شدن در سود و زیانی است که هنوز توضیح یا کسر هم نشده است! و اصطلاحا به­صورت انباشته و راکد در یک حساب نگهداری می‌شود. سود انباشته می‌تواند به توسعه زیرساخت‌های شرکت و زیان انباشته می‌تواند به­عنوان یک حقه برای فریب سهامداران باشد! بنابراین، به­عنوان یک سهامدار، همیشه ترازنامه شرکت را مطالعه کنید!

سرمایه قانونی: در بدو ثبت شرکت، هزینه‌های اولیه‌ای برای راه‌اندازی نیاز است. خرید تجهیزات و ماشین آلات و حتی هزینه‌های ثبت و تاسیس شرکت و… از جمله این هزینه ­ها است. هزینه‌ها و سرمایه‌های انجام شده نیز در زمره حقوق صاحبان سهام قرار می‌گیرد.

سهام: گرچه سهام‌هایی که در بورس عرضه می‌شوند از نوع سهام عادی است و میزان مالکیت دارنده و همچنین میزان سود و زیان هر شخص از شرکت را تعیین می‌کنند اما علاوه بر سهام عادی، سهام ممتاز، سهام حق تقدم، سهام جایزه و… نیز از نگاه قانون تجارت وجود دارد که هر کدام ویژگی‌های مختص به خود را دارند. در نهایت، هر برگه سهم و میزان مبلغ مندرج در آن، در زمره حقوق صاحبان سهام قرار دارد.

اندوخته قانونی: این اندوخته همان­طور که از نامش پیداست، یک رقم قانونی و ثابت است که نمی‌توان بر خلاف آن مذاکره کرد. این رقم، یک بیستم سود خالص سالیانه شرکت است. این مورد هم از جمله حقوق صاحبان سهام به ­­شمار می‌رود. نکته مهم اینکه با هیچ مصوبه‌ای نمی‌توان از این مبلغ به­عنوان توزیع سود میان سهامداران استفاده کرد!

کسر سهام: این موضوع دقیقاً نقطه مقابل مفاد ماده ۱۶۰ لایحه تجارت است. در این شکل، شرکت، سهام جدید خود را با مبلغی کمتر از ارزش اسمی خود منتشر می‌کند و به فروش می­رساند و در این اختلاف قیمت، تمام سهامداران شریک هستند!

سهام خزانه: بنا به دلایل متنوعی­، گاهی شخصیت حقوقی شرکت که به لحاظ قانونی از شخصیت سهامداران مستقل است، راسا اقدام به خرید سهام برخی سهامداران خود می‌کند و این سهام به دارایی شرکت وارد می‌شود که با عنوان سهام خزانه در قانون شناخته می‌شود. این سهام نیز در دایره حقوق صاحبان سهام جای می‌گیرد. موارد دیگری همچون اندوخته، سود انباشته، افزایش سرمایه و غیره نیز، از جمله مصادیق حقوق صاحبان سهام شرکت‌ها هستند.

در پایان، این موضوع را در نظر داشته باشید که سرمایه­گذاری در هر شرکت و خرید سهام، یک ریسک در بازار سرمایه محسوب می­شود و تراز نامه هر شرکت می­تواند کمک زیادی به متقاضیان خرید سهام کند که آیا سرمایه­ گذاری در این شرکت ریسک بزرگی است یا خیر؟!

همچنین بخوانید:فرآیند اندازه‌گیری حقوق صاحبان سهام